Palestyńska grupa bojowników Hamas przeprowadziła 7 października 2023r. bezprecedensowy atak na Izrael, podczas którego setki uzbrojonych osób przedostało się do społeczności w pobliżu Strefy Gazy. Według izraelskich danych zginęło około 1200 osób, a ponad 250 zostało zabranych do Gazy jako zakładników. Ministerstwo Zdrowia Gazy pod przewodnictwem Hamasu twierdzi, że ponad 33 000 Palestyńczyków w Gazie zginęło w wyniku ataków powietrznych i artyleryjskich przeprowadzonych w wyniku odwetu przez izraelskie wojsko.
Czym był Izrael przed 1948 rokiem?
Wielka Brytania przejęła kontrolę nad obszarem znanym jako Palestyna po klęsce Imperium Osmańskiego, które rządziło tą częścią Bliskiego Wschodu, podczas I wojny światowej. Ziemię zamieszkiwała mniejszość żydowska i większość arabska, a także inne, mniejsze grupy etniczne. Napięcia między obydwoma narodami wzrosły, gdy społeczność międzynarodowa powierzyła Wielkiej Brytanii zadanie utworzenia „domu narodowego” dla narodu żydowskiego w Palestynie.
Wynikało to z Deklaracji Balfoura z 1917r., zobowiązania złożonego brytyjskiej społeczności żydowskiej przez ówczesnego ministra spraw zagranicznych Arthura Balfoura. Deklaracja została wpisana w brytyjski mandat nad Palestyną i zatwierdzona przez utworzoną Ligę Narodów – poprzedniczkę Organizacji Narodów Zjednoczonych – w 1922 roku.
Dla Żydów Palestyna była ich rodzinnym domem, ale palestyńscy Arabowie również rościli sobie prawa do tej ziemi i sprzeciwiali się temu posunięciu. W latach dwudziestych i czterdziestych XX wieku liczba przybywających tam Żydów wzrosła, a wielu uciekało przed prześladowaniami w Europie, zwłaszcza przed nazistowskim Holokaustem podczas drugiej wojny światowej. Wzrosła także przemoc między Żydami i Arabami oraz przeciwko rządom brytyjskim. W 1947 r. ONZ głosowała za podziałem Palestyny na odrębne państwa: żydowskie i arabskie, a Jerozolima stała się miastem międzynarodowym. Plan ten został zaakceptowany przez przywódców żydowskich, ale odrzucony przez stronę arabską. Nigdy nie został wdrożony.
Jak i dlaczego powstał Izrael?
W 1948 r., nie mogąc rozwiązać problemu, Wielka Brytania wycofała się, a przywódcy żydowscy ogłosili utworzenie państwa Izrael. Miał być bezpieczną przystanią dla Żydów uciekających przed prześladowaniami, a także narodową ojczyzną Żydów. Walki między bojówkami żydowskimi i arabskimi nasilały się od miesięcy, a dzień po ogłoszeniu przez Izrael państwowości, zaatakowało pięć krajów arabskich. Setki tysięcy Palestyńczyków uciekło lub zostało zmuszonych do opuszczenia swoich domów w wyniku tak zwanej Nakba, czyli „katastrofy”. Zanim w następnym roku walki zakończyły się zawieszeniem broni, Izrael kontrolował większość terytorium. Jordania okupowała tereny znane jako Zachodni Brzeg, a Egipt okupował Gazę. Jerozolima została podzielona pomiędzy siły izraelskie na zachodzie i siły jordańskie na wschodzie. Ponieważ nigdy nie doszło do porozumienia pokojowego, w następnych dziesięcioleciach było więcej wojen i walk. Podczas wojny w 1967 r. Izrael zajął wschodnią Jerozolimę i Zachodni Brzeg, a także większość syryjskich Wzgórz Golan, Gazę i egipski półwysep Synaj. Większość uchodźców palestyńskich i ich potomków mieszka w Gazie i na Zachodnim Brzegu, a także w sąsiedniej Jordanii, Syrii i Libanie. Izrael nie pozwolił ani im, ani ich potomkom na powrót do domów. Twierdził, że przytłoczyłoby to kraj i zagroziłoby jego istnieniu jako państwa żydowskiego. Izraelscy dowódcy wojskowi przybywają do Wschodniej Jerozolimy podczas wojny sześciodniowej w 1967r. Izrael nadal okupuje Zachodni Brzeg i uważa całą Jerozolimę za swoją stolicę, podczas gdy Palestyńczycy uważają wschodnią Jerozolimę za stolicę przyszłego państwa palestyńskiego. Stany Zjednoczone są jednym z nielicznych krajów, które uznają to miasto za stolicę Izraela. W ciągu ostatnich 50 lat Izrael zbudował osady na Zachodnim Brzegu i we Wschodniej Jerozolimie, gdzie obecnie żyje ponad 700 000 Żydów. Osiedla uważane są za nielegalne w świetle prawa międzynarodowego – takie jest między innymi stanowisko Rady Bezpieczeństwa ONZ i rządu Wielkiej Brytanii – chociaż Izrael to odrzuca.
Co to jest Strefa Gazy?
Gaza to wąski pas ziemi wciśnięty pomiędzy Izraelem a Morzem Śródziemnym, ale z krótką południową granicą z Egiptem.
Ma zaledwie 41 km długości i 10 km szerokości, ma ponad dwa miliony mieszkańców i jest jednym z najgęściej zaludnionych miejsc na Ziemi. W następstwie wojny 1948–1949 Gaza była okupowana przez Egipt przez 19 lat. Izrael okupował Gazę podczas wojny w 1967 r. i pozostał tam do 2005 r., w tym czasie budując osiedla żydowskie. Izrael wycofał swoje wojska i osadników w 2005 roku, choć zachował kontrolę nad swoją przestrzenią powietrzną, wspólną granicą i linią brzegową. ONZ nadal uważa, że terytorium to jest okupowane przez Izrael.
Gdzie jest Strefa Gazy?
Mapa Gazy pokazująca obszary miejskie, obozy dla uchodźców i przejścia graniczne między Gazą, Izraelem i Egiptem.
Jakie są główne problemy między Izraelczykami i Palestyńczykami?
Jest wiele kwestii, w których obie strony nie mogą się zgodzić. Co powinno się stać z uchodźcami palestyńskimi? Czy osady żydowskie na okupowanym Zachodnim Brzegu powinny pozostać, czy też zostać usunięte? Czy obie strony powinny dzielić Jerozolimę? I – być może najbardziej skomplikowane – czy obok Izraela powinno zostać utworzone państwo palestyńskie?
Jakie wysiłki podjęto, aby rozwiązać te problemy?
Rozmowy pokojowe między Izraelem a Palestyną toczyły się z przerwami w latach 90. I 2010. XX wieku, przeplatane wybuchami przemocy. Na początku wynegocjowany pokój wydawał się możliwy. Seria tajnych rozmów w Norwegii stała się procesem pokojowym w Oslo, którego na zawsze symbolizowała ceremonia na trawniku Białego Domu w 1993 r., której przewodniczył prezydent Bill Clinton. W historycznym momencie Palestyńczycy uznali Państwo Izrael, a Izrael uznał swojego historycznego wroga, Organizację Wyzwolenia Palestyny (OWP), za jedynego przedstawiciela narodu palestyńskiego. Utworzono samorządną Autonomię Palestyńską. Wkrótce jednak pojawiły się pęknięcia, gdy ówczesny przywódca opozycji, Benjamin Netanjahu, nazwał Oslo śmiertelnym zagrożeniem dla Izraela. Izraelczycy przyspieszyli swój projekt osiedlania Żydów na okupowanych terytoriach palestyńskich. Niedawno powstała palestyńska grupa bojowników Hamas wysłała zamachowców-samobójców, aby zabijali ludzi w Izraelu i niszczyli szanse na porozumienie. Pokój wydawał się możliwy na początku lat 90., kiedy podpisano porozumienia z Oslo. Atmosfera w Izraelu stała się nieprzyjemna, czego kulminacją było zabójstwo izraelskiego premiera Icchaka Rabina przez żydowskiego ekstremistę 4 listopada 1995 r. W pierwszej dekadzie XXI wieku podejmowano próby ożywienia procesu pokojowego – m.in. w 2003 r., kiedy mocarstwa światowe opracowały plan działania, którego ostatecznym celem było rozwiązanie dwupaństwowe, lecz nigdy nie zostało ono zrealizowane. Wysiłki pokojowe ostatecznie utknęły w martwym punkcie w 2014 r., kiedy rozmowy między Izraelczykami i Palestyńczykami w Waszyngtonie nie powiodły się. Najnowszy plan pokojowy – przygotowany przez USA, gdy prezydentem był Donald Trump – został nazwany przez premiera Netanjahu „porozumieniem stulecia”, ale Palestyńczycy odrzucili go, jako jednostronny, i nigdy nie wszedł w życie.
Dlaczego Izrael i Gaza są teraz w stanie wojny?
Gazą rządzi Hamas, grupa islamistyczna zaangażowana w zniszczenie Izraela i uznana za grupę terrorystyczną przez Wielką Brytanię i wiele innych krajów. Hamas wygrał ostatnie wybory w Palestynie w 2006 r. i przejął kontrolę w Gazie w następnym roku, wypierając rywalizujący z nim ruch Fatah, pod przewodnictwem prezydenta Mahmuda Abbasa z Zachodniego Brzegu. Od tego czasu bojownicy w Gazie stoczyli kilka wojen z Izraelem, który wraz z Egiptem utrzymuje częściową blokadę pasa, aby odizolować Hamas i spróbować powstrzymać ataki, zwłaszcza masowe strzelanie rakietami w stronę izraelskich miast. Palestyńczycy w Gazie twierdzą, że izraelskie ograniczenia i naloty na gęsto zaludnione obszary są równoznaczne z karą zbiorową. ONZ twierdzi, że ten rok był najbardziej śmiertelny w historii dla Palestyńczyków na okupowanym Zachodnim Brzegu i Wschodniej Jerozolimie. Palestyńczycy skarżą się także na ograniczenia i działania wojskowe prowadzone tam w odpowiedzi na śmiertelne ataki na Izraelczyków. Napięcia te mogły być jedną z przyczyn ostatniego ataku Hamasu. Ale bojownicy mogli także starać się zwiększyć swoją popularność wśród zwykłych Palestyńczyków, w tym wykorzystując zakładników, aby wywrzeć presję na Izrael, aby uwolnił część z szacunkowo 4500 Palestyńczyków przetrzymywanych w jego więzieniach.
Kto kogo wspiera w wojnie Izrael-Hamas?
Stany Zjednoczone, Unia Europejska i inne kraje zachodnie potępiły atak Hamasu na Izrael. Stany Zjednoczone, najbliższy sojusznik Izraela, przez lata udzieliły państwu żydowskiemu ponad 260 miliardów dolarów pomocy wojskowej i gospodarczej oraz obiecały dodatkowy sprzęt, rakiety przeciwlotnicze, bomby kierowane i amunicję. Wysłała także dwie grupy uderzeniowe lotniskowców do wschodniej części Morza Śródziemnego, aby odstraszyć wrogów Izraela, zwłaszcza libański ruch Hezbollah, od otwarcia drugiego frontu wojny. Stany Zjednoczone skrytykowały jednak Izrael ze względu na skalę ofiar śmiertelnych wśród Palestyńczyków, a w związku z wojną między obydwoma sojusznikami pojawiły się ostre różnice. Zarówno Rosja, jak i Chiny odmówiły potępienia Hamasu i twierdzą, że utrzymują kontakt z obiema stronami konfliktu. Prezydent Rosji Władimir Putin obwinia politykę USA za brak pokoju na Bliskim Wschodzie. Iran, największy wróg Izraela, jest kluczowym zwolennikiem Hamasu, a także Hezbollahu, którego bojownicy niemal codziennie wymieniają ogień z siłami izraelskimi od czasu ataku Hamasu. Zadano pytania na temat roli Iranu w ataku Hamasu po tym, jak doniesienia podały, że kilka dni wcześniej dał on zielone światło. Teheran zaprzecza jednak jakiemukolwiek zaangażowaniu.
Marcin Szymański